Trong thời gian đầu Văn Tuyên Đế trị vì, ông lưu tâm đến các vấn đề quan trọng của đế quốc, đặc biệt là quân sự. Ông đã sửa lại pháp luật của Đông Ngụy, và lựa chọn các quân nhân ưu tú từ cả hai tộc Tiên Ti và Hán để thành lập các đội quân trấn thủ biên giới. Để cân bằng gánh nặng sưu thuế và lao dịch, ông đã phân các hộ trong lãnh thổ mình cai trị thành chín hạng dựa trên tình trạng giàu nghèo của họ, yêu cầu những hộ giàu phải trả nhiều thuế hơn và những hộ nghèo phải thực hiện lao dịch nhiều hơn. Kế thừa từ cha và huynh trưởng, ông phân thời gian của mình giữa Nghiệp thành và Tấn Dương, biến Tấn Dương trở thành bồi đô trên thực tế.

Mặc dù Văn Tuyên Đế là người Hán bị Tiên Ti hóa, song cũng giống như cha Cao Hoan, ông xem mình là người Tiên Ti thay vì người Hán. Thậm chí ông còn đi xa hơn cha khi xem nhẹ các truyền thống của người Hán, không muốn thực hiện chúng. Cao Đức Chính và một viên quan khác là Cao Long Chi (高隆之) do muốn lấy lòng Đoàn Thiệu (段韶) nên đã đề xuất Cao Dương lập em gái của Đoàn Thiệu, đang là một người thiếp, làm hoàng hậu. Văn Tuyên Đế đã không làm theo lời khuyên của họ, ông đã lập chính thất Lý Tổ Nga làm hoàng hậu và lập con trai do bà sinh ra là Cao Ân làm hoàng thái tử.

Trước việc Cao Dương tiếm vị và lập ra triều Bắc Tề, tướng Vũ Văn Thái của Tây Ngụy đã tiến hành một cuộc tấn công lớn vào Bắc Tề. Văn Tuyên Đế thân chinh đem quân đi chống lại Vũ Văn Thái. Khi Vũ Văn Thái nhận thấy quân Bắc Tề của Văn Tuyên Đế được tổ chức tốt, ông ta đã thở dài và nói: "Cao Hoan chưa chết". Vũ Văn Thái đã không thể đánh bại các biện pháp phòng thủ của Văn Tuyên Đế và buộc phải cho quân triệt thoái, và trên thực tế đã để mất một số quận biên giới cho Bắc Tề trong chiến dịch này.

Khoảng tết năm 552, Văn Tuyên Đế muốn giết chết cựu hoàng Đông Ngụy, tức Trung Sơn vương. Đầu tiên, ông cho mời chị gái Thái Nguyên vương phi (chính thất của Trung Sơn vương) đến một buổi tiệc. Ngay sau khi vương phi dời khỏi phủ vương gia, Văn Tuyên Đế đã phái sát thủ đến buộc Trung Sơn vương phải uống thuốc độc, và cũng có thể đã giết chế ba con trai của cựu hoàng Đông Ngụy. Văn Tuyên Đế an táng cựu hoàng đế với danh dự hoàng đế, song vào một thời điểm sau này, không rõ nguyên cớ vì sao, ông đã cho đào quan tài của cựu hoàng đế và ném xuống Chương Thủy (漳水, chảy gần Nghiệp thành).

Vào mùa xuân năm 552, Văn Tuyên Đế thân chinh dẫn quân đi đánh bộ lạc Khố Mặc Hề (trên thượng du lưu vực Liêu Hà) và giành được đại thắng. Khoảng thời gian này, ông cũng cử các tướng lính đem quân đi chiếm các thành biên giới với Lương, tận dụng thời cơ quân Lương đang giao chiến với quân của Hầu Cảnh. Bắc Tề vẫn tiếp tục các chiến dịch chiếm thành của Lương ngay cả sau khi Hầu Cảnh đã bị đánh bại vào năm 552, song vào thời điểm này ông không mở một cuộc tấn công lớn đơn lẻ nào vào lãnh thổ Lương. Các chiến dịch kết thúc vào mùa đông năm 552, và Văn Tuyên Đế trên thực tế đã hứa hẹn với các tướng Vương Tăng Biện (王僧辯) và Trần Bá Tiên (được Lương Nguyên Đế giao trấn giữ nửa lãnh thổ phía đông của Lương) để trở về các thành Quảng Lăng (廣陵, nay thuộc Dương Châu, Giang Tô) và Lịch Dương (歷陽, nay thuộc Sào Hồ, An Huy).

Cũng vào mùa đông năm 552, Văn Tuyên Đế đã thân chinh từ Tấn Dương đến Li Thạch (離石, nay thuộc Lữ Lương, Sơn Tây), và ông hạ lệnh cho xây dựng một đoạn trường thành từ Hoàng Lô lĩnh (黃櫨嶺, nay cũng thuộc Lữ Lương) đến Xã Bình thú (社平戍, nay thuộc Hãn Châu, Sơn Tây), nhằm phòng thủ trước Tây Ngụy và Đột Quyết.

Vào mùa đông năm 553, các bộ tộc Khiết Đan xua quân tấn công biên giới phía bắc của Bắc Tề, Văn Tuyên Đế đã thân chinh đi đánh Khiết Đan và trong chiến dịch này, ông được mô tả là đã thể hiện được bản thân trước các hiểm nguy và có đóng góp lớn trên phương diện cá nhân vào việc đánh bại người Khiết Đan.

Cũng trong mùa đông năm 553, do muốn đưa một người hữu hảo với Bắc Tề lên ngai vàng của Lương, Văn Tuyên Đế đã ủy thác cho một đội quân do Quách Nguyên Kiến (郭元建) chỉ huy đi hộ tống cháu trai của Lương Nguyên Đế là Tiêu Thoái (蕭退), người đã hàng Đông Ngụy vào năm 548, trở về lãnh thổ Lương. Tuy nhiên, quân Bắc Tề đã bị tướng Hầu Thiến (侯瑱) của Lương đánh bại, Tiêu Thoái phải trở về Nghiệp thành.

Khoảng tết năm 554, tàn dư của Nhu Nhiên đã đầu hàng Bắc Tề để tìm kiếm sự bảo hộ trước các cuộc tấn công của Đột Quyết. Văn Tuyên Đế đã thân chinh Đột Quyết, và sau đó lập Uất Cửu Lư Am La Thần (郁久閭菴羅辰) làm khả hãn mới của Nhu Nhiên, cho định cư người Nhu Nhiên tại Mã Ấp (馬邑, nay thuộc Sóc Châu, Sơn Tây) trong lãnh thổ Bắc Tề.

Đến mùa xuân năm 554, với sự trợ giúp của lão tướng Hộc Luật Kim và hoàng đệ là Thường Sơn vương Cao Diễn, Văn Tuyên Đế đã tiến hành một cuộc tấn công lớn nhằm vào bộ tộc Sơn Hồ (山胡) tại khu vực thuộc Lữ Lương ngày nay. Sau khi giành chiến thắng, ông đã hạ lệnh tàn sát tất cả nam giới Sơn Hồ từ 11 tuổi trở lên, biến nữ giới và nam thiếu nhi Sơn Hồ thành chiến lợi phẩm để trao cho binh sĩ Bắc Tề. Khi một trong các tướng chỉ huy của ông chết do phó tướng chỉ huy Lộ Huy Lễ (路暉禮) đã không thể ứng cứu, Văn Tuyên Đế đã ra lệnh cắt các cơ quan nội tạng của Lộ Huy Lễ ra khỏi cơ thể và đưa cho các binh lính ăn. Nhiều sử gia truyền thống, bao gồm Lý Diên Thọ- tác giả của Bắc sử, và Tư Mã Quang- tác giả của Tư trị thông giám, xem trận chiến này là bước ngoặt trong sự cai trị của Văn Tuyên Đế vì sau đó, ông đã bắt đầu thực hiện các hành động mãnh liệt và thất thường. Giả dụ vào mùa xuân năm 554, khi người Nhu Nhiên nổi dậy, ông đã thân chinh đánh bại Uất Cửu Lư Am La Thần, vì cảm thấy rằng chiến mã do An Định quận vương Hạ Bạt Nhân (賀拔仁) cung cấp không đủ phẩm chất, ông đã trừng phạt Hạ Bạt Nhân bằng cách tuốt tóc và giáng làm thường dân, thậm chí còn bắt Hạt Bạt Nhạc làm lao công trong một nơi chế biến than đá. Một sự việc khác xảy ra vào mùa thu năm 554, sau khi ông cho giết viên quan tên Nguyên Húc (元旭), cũng là một thân vương của Bắc Ngụy trước đây, ông đã nhớ đến những lần Cao Long Chi (bằng hữu của Nguyên Húc) từng khinh rẻ mình khi còn chưa nắm đại quyền Đông Ngụy, vì thế ông đã cho đánh đập khốc liệt Cao Long Chi và người này đã chết vài hôm sau đó; và tại một thời điểm sau đó, do vẫn còn tức giận, ông đã cho bắt giữ 20 người con trai của Cao Long Chi, lệnh cho 20 đao phủ chặt đầu họ cùng một lúc, và sau đó quăng thi thể của họ và thi thể của Cao Long Chi xuống Chương Thủy.

Bắt đầu từ năm 551, Văn Tuyên Đế đã hạ lệnh cho Ngụy Thâu biên soạn chính sử về triều Bắc Ngụy. Ngụy Thâu đã hoàn thành công việc vào năm 554, song tác phẩm Ngụy thư của ông bị nhiều người chỉ trích là đã nói xấu tổ tiên của nhiều đối thủ chính trị (đến nỗi họ đánh giá đây là "uế thư"), và một số quan lại đã dâng tấu kể tội Ngụy Thâu. Ngụy Thâu đã gửi một thỉnh nguyện thư cho Văn Tuyên Đế để bảo vệ mình, cuối cùng Văn Tuyên Đế đã cho bỏ tù các quan lại đã kể tội Ngụy Thâu và tin rằng hành động này là nhằm bảo vệ tính chính trực của lịch sử.

Vào cuối năm 554, Tây Ngụy mở một cuộc tấn công lớn nhằm vào Giang Lăng (江陵, nay thuộc Kinh Châu, Hồ Bắc), khi đó là kinh đô của Lương. Văn Tuyên Đế đã ủy thác cho em họ của Cao Hoan là Thanh Hà quận vương Cao Nhạc dẫn quân đi đánh phía tây An châu (安州, nay gần tương ứng với Hiếu Cảm, Hồ Bắc) nhằm giảm bớt áp lực cho Giang Lăng, song khi Cao Nhạc đến nơi thì Giang Lăng đã thất thủ, Tây Ngụy bắt giữ và sau đó hành quyết Lương Nguyên Đế.